نرخ بیکاری نشان‌دهنده عدم استفاده کافی از نیروی کار عرضه شده است. یعنی نرخ بیکاری عدم توانایی اقتصاد را برای به‌وجود آوردن اشتغال برای افراد متقاضی آن با وجود در دسترس بودن آن‌ ها و جستجوی فعالانه آن‌ ها برای یافتن شغل را نشان می‌دهد.

گفتنی است نرخ بیکاری، درصدی از جمعیت مایل به اشتغال بدون شغل بوده که در زمان‌ وخامت اوضاع اقتصادی و کمیاب بودن موقعیت‌ های شغلی، انتظار افزایش نرخ بیکاری وجود دارد.

به نقل از مرکز آمار ایران نتایج طرح آمارگیری نیروی‌ کار زمستان سال گذشته (١٤٠١) منتشر شد. بررسی نرخ بیکاری افراد ۱۵ ساله و بیش‌ تر نشان می‌دهد که ۹.۷ درصد از جمعیت فعال (شاغل و بیکار)، بیکار بوده‌اند.

بررسی روند تغییرات نرخ بیکاری حاکی از آن است که این شاخص، نسبت به فصل مشابه در سال قبل (زمستان ١٤٠٠)، ۰.۳ درصد افزایش یافته است.

جمعیت شاغلان ۱۵ ساله و بیشتر در این فصل ٢٣ میلیون و ٤٣٦ هزار نفر بوده که نسبت به فصل مشابه سال قبل ٢٦٣ هزار نفر افزایش داشته است. بررسی اشتغال در بخش‌های عمده اقتصادی نشان می‌دهد که در زمستان ١٤٠١، بخش خدمات با ۵۳.۷ درصد بیش­‌ ترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است. در مراتب بعدی بخش‌ های صنعت با ٣٣.٢ درصد و کشاورزی با ١٣.٠ درصد قرار دارند.

نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله حاکی از آن است که ۲۴.۲ درصد از فعالان این گروه سنی در زمستان ١٤٠١ بیکار بوده‌اند. بررسی تغییرات فصلی نرخ بیکاری این افراد نشان می‌دهد، این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (زمستان ١٤٠٠) ١.١ درصد افزایش یافته است.

بررسی نرخ بیکاری گروه سنی ١٨ تا ٣٥ ساله نیز نشان می‌دهد که در زمستان گذشته (١٤٠١)، ۱۷.۴ درصد از جمعیت فعال این گروه سنی بیکار بوده‌اند. این در حالی است که تغییرات فصلی نرخ بیکاری این افراد نشان می‌دهد این نرخ نسبت به زمستان ١٤٠٠، به میزان ٠.٨ درصد افزایش یافته است.

به گفته مسئولان سازمان مدیریت و برنامه‌ ریزی استان زنجان، بر اساس نتایج منتشر شده آمارگیری نیروی کار در زمستان سال ۱۴۰۱، استان زنجان با ۸.۳ درصد نرخ بیکاری در جایگاه ۱۲ کشور قرار گرفته است و همانند چند فصل گذشته، بیشترین نرخ مشارکت نیروی کار در فعالیت‌های اقتصادی با ۴۸.۷ درصد متعلق به استان زنجان است.

طبق نتایج به دست آمده، جمعیت بیکاران استان در زمستان سال ۱۴۰۱ معادل ۳۴ هزار و ۹۰۰ نفر برآورد شده که نسبت به زمستان سال قبل ۷۹۵۰ نفر و نسبت به پاییز (فصل قبل) ۳۵۰۰ نفر افزایش را نشان می‌دهد.

بر اساس محاسبات انجام گرفته سهم جمعیت شاغلان استان زنجان از جمعیت شاغلان کشور در زمستان سال ۱۰۴۱ معادل ۱.۶۲ درصد و سهم جمعیت بیکاران استان از جمعیت بیکاران کشور در زمستان سال ۱۴۰۱ معادل ۱.۳۸ درصد بوده است.

گفته می‌شود نرخ رشد جمعیت بیکار، رشد پایین اقتصادی، اشباع دستگاه‌ های دولتی، افزایش تعداد دانشجویان از علل‌ های بیکاری در کشور است. بیکاری بالا در میان فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در ایران به دلیل کمبود تقاضا در بازار کار و مازاد عرضه نیروی کار دارای تحصیلات عالی است.

به لحاظ تاریخی، بخش عمومی تأمین‌کننده اصلی شغل برای افراد با تحصیلات عالی بوده است. داشتن مدرک دانشگاهی یکی از الزامات اصلی برای ورود به مشاغل بخش عمومی در ایران است و این الزام توسط دولت برای مشاغل خاصی در بخش خصوصی نیز مقرر شده است.

کاهش اخیر مشاغل بخش عمومی و تقاضای ضعیف نیروی کار در بخش خصوصی همراه با موج عظیم عرضه نیروی کار تحصیل‌کرده، منجر به بیکاری بالاتر در میان این گروه از نیروی کار شده است. این امر به ویژه برای زنان صادق است که به دلیل هنجارهای اجتماعی رایج در ایران، اشتغال در بخش عمومی را ترجیح می‌دهند و باید با مردان بر سر تعداد محدود مشاغل بخش عمومی رقابت کنند.