دانش آموزان هدفند نه وسیله
امید روشندلان
یکی از نکات جالبی که در تجربه شخصی خود با آن مواجه شدهام، استقبال نسبی به نسبت بیش تر از یادداشتهایی است که در باره آموزش و پروش نوشتهام.
در حالی که انتظار میرود یادداشتهای سیاسی مخاطبان بیش تری داشته باشد.
تقریباً اغلب خانوارهای ایرانی به نحوی درگیر مسأله آموزش اعم از عالی بویژه عمومی هستند.
۱۶ میلیون دانشآموز داریم که حداقل نیمی از خانوارهای کشور را درگیر مسأله آموزش عمومی میکند.
واقعیت دیگر این است که آموزش عمومی در ایران هر روز در حال ضعیفتر شدن است.
کافی است که بدانیم سرانه بودجه (به قیمت ثابت) آموزش و پرورش از سال ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۲، حداقل ۳۰ درصد کمتر شده و سهم هزینه دولت در آموزش عمومی نیز از کل تولید ناخالص داخلی شاید به حدود ۲ درصد و کمتر رسیده باشد که این رقم یک سوم هزینههای آموزشی کشورهای دیگر است.
بازماندگان از تحصیل و ترککنندگان آن نیز در سال گذشته به بیش از ۱/۲ میلیون دانشآموز رسید.
این وضعیت موجب شده است که بخش آموزش عمومی یکی از پر توجه ترین بخشهای اجتماعی کشور نزد افکار عمومی و مردم باشد.
به همین دلیل نیز مجموعهای از کارشناسان و مدیران معتبر آموزشی گزارش مفصلی را به درخواست آقای خاتمی در باره وضعیت و مشکلات این حوزه تهیه و با مقدمه ایشان منتشر کردند که متن خلاصهتری از آن نیز تهیه و در اختیار قرار گرفته است.
این متن به درستی نظام آموزش عمومی کشور را در فقدان سه عنوان کیفیت، عدالت و مشروعیت بررسی میکند.
شاید بتوان فقدان این سه عنوان مهم را ناشی از عامل مهمتری دانست، این که مدیریت رسمی، آموزش عمومی را وسیلهای برای تربیت کودکان و جوانان، مطابق ترازهای سیاسی و فرهنگی مورد نظر خود میداند.
نتیجه چنین رویکرد نادرستی در سخنان مسئولین کنونی دیده میشود.
میتوان مدعی شد که نه تنها در اجرای این هدف کاملا شکست خوردهاند، بلکه عوارض سهگانه مزبور را نیز به وجود آوردهاند.
این شکست سخن امروز و دیروز نیست. اشتباه مهلک سیاستگذاران آموزشی ایران این است که گمان میکنند نظام آموزشی در گذشته توانسته است جوانان تراز ارزشهای رسمی تربیت کند و اکنون هم میتواند.
در حالی که آن تربیت ناشی از عملکرد خانواده بود و اکنون که نهاد خانواده با ارزشهای رسمی همدلی ندارد، نهاد آموزش عمومی نیز قادر نیست کوچکترین تأثیری بر دانشآموزان بگذارد. آنان به راحتی محتوای کتابها و ارزشهای رسمی را پس میزنند. امروز بر خلاف گذشته دسترسی دانشآموزان منحصر به کتاب درسی نیست. آنان دسترسی نامحدود دارند.
کافی است چند نفر در کلاس متوجه حقایق شوند که میشوند، در نتیجه تمام آموزشهای رسمی خلاف حقیقت را به چالش میکشند.
اگر ادعاهای مرا در این یادداشت نمیپذیرید، کافی است، گزارشی مستقل از برداشتها، رفتارها و تصورات دانشآموزان کشور از درسهای گوناگون چون دینی، تاریخ، اجتماعی، ادبیات، عربی ارایه شود تا بدانیم، اصولاً آنان تا چه اندازه با محتوای آموزشی این کتابها همدلی دارند؟
و از آن مهمتر تا چه اندازه با رفتارها و برنامه های پرورشی و تربیتی مدارس موافقت دارند؟
کافی است در چند مدرسه نمونه رفتارهای دانشآموزان در مواجهه با این برنامهها بررسی شود.
یکی از ویژگیهای مهم آموزش عمومی نقش آن در توسعه و عدالت اجتماعی است. ممکن است ما فقیر باشیم ولی میتوانیم بر اثر کار و کوشش یا اقدام دیگر در میانسالی وضع بهتری پیدا کنیم.
ولی اگر کسی به عللی از آموزش عمومی عقب افتاد، دیگر نمیتواند آن را جبران کند. نه فرصت آن را دارد و نه استعدادش را. و این سرآغاز افتادن در گرداب فقر و توسعهنیافتگی جامعه است.
جامعهای که تعداد قابل توجه آن همچنان بیسواد یا کمسواد باشند، یا از کیفیت خوب آموزشی بیبهره باشند، قادر به قرار گرفتن در مسیر توسعه پایدار نخواهد بود.
از این نظر آموزش عمومی یکی از عوامل مهم در ارتقای اجتماعی و کاهش نابرابری و فقر است و اگر از آموزش عمومی بیبهره شویم یا کیفیت آن نازل و ضد توسعه باشد، اثرات آن را با فاصله کوتاه در توقف و رکود فرآیند توسعه خواهیم دید.
متأسفانه نظام آموزش عمومی ایران در مسیر سرازیری بود که کرونا ضربه سختی به آن زد و رویکردهای دولت جدید نیز پس از کرونا آموزش عمومی را ناکارآمدتر و نحیفتر از گذشته کرده است،
اخبار گوناگون در باره کمبود کادر آموزشی و نیز اولویتهای غیر آموزشی این مدیریتها و ترک تحصیل ها جملگی از این وضعیت حکایت میکنند.
گر چه امید چندانی برای تغییر در آینده نزدیک وجود ندارد، ولی باید مسایل آموزش عمومی را بیش از پیش تشریح کرد،
بلکه راهی برای بهبود گشوده شود.
عباس عبدی
