روانخوانی خط بریل
افرادی که دارای آسیب بینایی میباشند همچون سایر افراد باید مهارتهای ارتباطی را فرا گیرند. برای کودکان نابینا یادگیری روشهای استفاده از الفبای بریل یک مهارت کلیدی برای ایجاد ارتباط با دنیای پیرامون به حساب میآید. خواندن بریل نوعی خواندن از طریق لمس است. افرادی که از خط بریل برای خواندن استفاده میکنند، معمولا با هردو دست که یکی در جلو و دیگری در پشت حرکت میکند مطالب را میخوانند. معمولا موفقترین خوانندگان بریل از نظر سرعت خواندن در حد متوسط هستند و تقریبا دو تا سه برابر کندتر از خوانندگان خطوط چاپی میتوانند بخوانند.
سرعت بريلخواني افراد نابینا بسياري از اوقات در ميان معلمان ايشان به موضوع بحث برانگيزي تبديل ميشود. معلمان ممكن است اظهار نمايند كه دانشآموزان نابينا متون را كندتر از ساير همكلاسيهايشان ميخوانند. احتمال دارد برخي از مربيان كُندخواني دانشآموزان نابينا را به ساختار خط بريل بهعنوان ابزاري كه براي مطالعه و خواندن مورد استفاده قرار ميگيرد نسبت دهند. اما با بكارگيري روشها و اصول صحيح ميتوان سرعت و بهرهوري در خواندن بريل را ارتقاء بخشيد و تسلط و روانخواني دانشآموزان نابينا را مشابه افراد بينا توسعه داد.
دین منظور لازم است برای رشد مهارتهای لمسی، فرصتهای مناسبی در اختیار کودکان و دانشآموزان نابینا قرار گیرد تا ایشان در سالهای نخستین مدرسه، شرایط مناسبی برای اصلاح مهارتهای حرکتی و رشد ادراک لمسی دست یابند و در موقعیتی به یادگیری بپردازند که بتوان از پیشرفت آنان در خواندن و روانخوانی را بطور مشخص ارزیابی نمود. لذا در این مجال توصیهها و روشهای تقویت مهارت بریلخوانی و افزایش سرعت روانخوانی مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
تاثیر پرورش نیمکرههای مغزی در روانخوانی بریل
شكوفا شدن استعدادها و تواناييهاي هر شخص بسته به ميزان فعال بودن نيمكرههاي مغز وي است. پژوهشها نشان ميدهند در يك انسان هر دو نيمكره، در حال فعاليت و انجام وظيفه هستند. از تفاوتهاي مهم بين افراد نابغه و عادي در نحوهي استفاده آنان از مغز است، افراد نابغه از تمام قابليتهاي مغز بهرهي كامل ميبرند. بنابراين ما نيز براي افزايش توانايي و شكوفايي استعدادهايمان بايد دو نيمكرهي مغزمان را فعال كنيم. بطور مثال يكي از راههاي فعال سازي نیمکرههای مغز، توانايي استفاده كامل از دو دست است.
در تقسيمات اصلي عملكرد مغز، قسمت راست مغز: ريتم، آگاهي فضايي، بُعد، تخيل، خيالبافي، رنگ و آگاهي كلي را برعهده دارد و قسمت چپ مغز درک كلمات، منطق، اعداد، توالي، خطي بودن، تحليل و فهرستها را عهدهدار است.
از آنجائيكه در خواندن بریل، آگاهي فضايي، بُعد و آگاهي كلي (عملكرد راست مغز) و توالي و تحلیل (عملكرد قسمت چپ مغز) مورد استفاده قرار میگیرد لذا براي روانخواني خط بريل استفاده از هر دو دست (راست و چپ) و بهرهگیری از تمامي انگشتان ، باید مورد توجه و تاکید فراگیران قرار گیرد.
در اين فرآيند دو نيمكره مغز با همكاري يكديگر، اطلاعات را سازماندهي ميكنند و با تركيب عناصر مختلف سرعت خواندن را افزايش مي دهند.
ار سوی دیگر يادگيري خواندن بريل مستلزم توجه ويژه به جزئيات معینی در فرآيند خواندن است كه شامل مكانيسم حركت دستهاي خوانندگان، درك موقعيت نقاط در سلول بريل و راهبردهاي گوناگوني براي تسهيل شناسايي كلمه است. تأكيد روي دنبال كردن مؤثر (حركات دست) در شروع آموزش بريل كمك زيادي به رواني و سرعت خوانندگان در بلند مدت ميكند.
ملاحظات آموزشی
در آموزش خط بریل توجه به موارد ذیل ضروری است:
1-باور داشته باشيد يك نابينا هم ميتواند خطوط بريل را بهصورت كاملاً روان و با همان سرعتي بخواند كه همكلاسيهاي بينايش متون چاپي را ميخواند. به آنها بگوييد كه ميتوانند و حتماً موفق خواهند شد. اين باور را به دانشآموز نابينا و اطرافيان او در محيط آموزشي هم القا كنيد. بديهي است هنگامي كه حدود انتظار معلمان و دانشآموزان بطور منطقي و مثبت بالا باشد اميد به تلاش، تمرين و استمرار در فعاليتها را بهبود ميبخشد.
2-دانشآموز نابينا را با كمك خواندن كتابهاي جذاب و ايجاد تجربيات لذت بخش از كتاب خواني، به بريل خواني تشويق كنيد. در اين فرآيند ميتوانيد از ابزارهايي كه برداشت و دريافت لمسی دانشآموز نابينا را تقويت ميكند استفاده كنيد. شرایطی را فراهم آورید تا دانشآموز نابينا به انواع و اقسام اطلاعات بريل تسلط و احاطه داشته باشد، اطلاعاتي نظير نصب برچسبهاي بريل (بر روي وسايل خانه، كلاس و اسباب بازيها)، منوهاي بريل رستوراني، دستور غذا و… . بايد ترتيبي بدهيد كه فرد نابينا به همان ميزاني كه ساير كودكان اطلاعات نوشتاري را از طريق بينايي دريافت ميكنند، اين اطلاعات را در قالب بريل، دريافت نماید.
3-شرایطی فراهم آورید تا فرد نابينا با افرادي مرتبط باشد كه بريل را ميشناسند و ميتوانند در حد تسلط خواندن و نوشتن بريل را انجام دهند. اگر امكان اين موضوع فراهم نبود حداقل كاري كه ميتوان انجام داد اين است كه سعي شود كودك نابينا ساعاتي را با افرادي سپري كند كه مي توانند نمايش خوبي از روان خواني بريل براي او داشته باشند.
4-آنچه اهميت دارد اين است كه كودك نابينا بايد بتواند متن را بصورت روان بخواند و درك كاملي از متن خوانده شده داشته باشد. این مهارت نيازمند غير ارادي شدن فرآيند خواندن، دقت، رواني و سرعت بالا در تشخيص كلمات است. علاوه بر اين موارد لازم است فرد نابينا بتواند متن را به شكلي كارآمد در سطوح جمله، مفاهيم كلي و موضوع آن، پردازش نماید. تسلط بر متن، كيفيت بيان و درك را در فرد نابينا ارتقاء ميبخشد.
روشهای تقویت مهارت بریلخوانی
كليد روان خواني و تسلط و درك متن، خواندن است!“
برای تقویت مهارت خواندن توجه به نکات زیر ضروری است
1_براي بريل آموزان بسيار مهم است كه ياد بگيرند انگشتان خود را به شكلي سبك، سيال و روان بر روي خطوط بريل حركت دهند و از فشار زياد انگشتان: در زمان خواندن بريل بر روی کاغذ بپرهیزتد. فشار بيش از حد انگشتان و توقف بر روي حروف بريل سرعت خواندن را كاهش داده و موجب خستگي و كاهش رغبت به ادامه خواندن ميشود.
2- در ابتدا باید خواندن را با جملات ساده و موضوعات مورد علاقهي فراگیر شروع كرد.
3- توجه كنيد از تمام انگشتان استفاده شود.
4- تمرين خواندن مداوم و مستمر در هر روز و مطالعه روزانه، كليد تبديل شدن فرد به يك بريلخوان حرفهاي و مسلط خواهد بود.
5- بازخواني يك متن با صدای بلند، ميتواند روانخواني و تسلط در خواندن را در نابينايان افزايش دهد. پس از دو يا سه بار خواندن يك متن، احتمالاً فراگیر براي خواندن آن متن به حافظهي خود اتكا خواهد كرد، اما اين حالت مشكلي را ايجاد نخواهد كرد، چرا كه انگشتان كودك سبك و چابك بر روي متن در حركت است و يكي از اهداف اين تمرين هم كسب همين چالاكي در حركت انگشتان ميباشد.
6- زمان خواندن متن توسط فراگیر را محاسبه و ثبت نمائيد تا ميزان پيشرفتشان در روانخواني و تسلط بر متن را با هر نوبت بازخواني به ايشان اعلام و نشان بدهيد. متني بايد در اختيار دانشآموز قرار گيرد كه در محدودهي دانش فرد باشد، بعد از هر نوبتِ خواندن متن، سرعت و رواني خواندن وي در نموداري ثبت و اعلام شود. مرور كردن، نمودار روانخواني به دانشآموز بازخورد لحظهاي مي دهد و براي اغلب فراگیران، اين امر ميتواند نوعي مشوق محسوب شود.
7- متخصصان سوادآموزي توصيه ميكنند كودكان تا سنين 12 سالگي، هر روز دقايقي را ساكت و در گوشهاي بنشينند و مطالعه كنند. خواندن در سكوت، هم حجم مطالب خوانده شده توسط كودك را افزايش ميدهد و هم اين امكان را فراهم مي كند كه كودك در زمينهي برقراري ارتباط با متون، از بنيهي قويتري برخوردار شود و توجه و دقت كودك را تقويت مینماید.
روشهای خواندن خط بریل:
بهطور عموم خوانندگان ماهر بريل از بيشترين انگشتان شان (به جز انگشت شست) استفاده مينمایند تا بخوانند و دستهايشان را بطور مستقل حركت ميدهند تا سرعت دنبال كردن خود را افزايش دهند.
طرح زير يك روش معمول را براي آموزش و رشد مهارتهاي دنبال كردن ارائه ميكند:
- فرد نابینا در طول يك خط واحد، تركيب و توالي حروف بريل را دنبال ميكند، دو دست با يكديگر حركت ميكنند و چهار انگشت از هر دست روي خط است.
- بریلخوان خط بالايي را تا انتها دنبال ميكند و دوباره به اول خط باز ميگردد. بعد دستها را بهطور عمودي پايين ميآورد تا خط دوم را شروع كند. دو دست با يكديگر حركت ميكنند.
- فرد خط بالايي را در طول دنبال ميكند و بطور اريب دستها را براي شروع كردن خط دوم پايين ميآورد، دو دست با يكديگر حركت ميكنند.
- فرد نابینا نصف خط بالايي را با دو دست همراه با يكديگر و بصورت جداگانه دنبال ميكند و ادامه خط تا پايان آن را با دست راست دنبال ميكند در حالي كه دست چپ بطور اريب پايين ميآيد تا خط دوم را شروع نمايد در حالي كه دست راست از روي صفحه بلند ميشود و در كنار دست چپ قرار ميگيرد. اين طرح بهدنبال كردن دو دست به صورت مستقل مشهور است.
خوانندگان سريع بريل، نسبت به خوانندگان كند، در تشخيص حروف بريل تفاوت دارند. خوانندگان سريع از موقعيت نقطه‌ها در حروف بريل بيشتر آگاه هستند در حاليكه تشخيص خوانندگان كند داراي يك شكل كلينگر است.
تمريناتي براي بهبود عملكرد و تقويت لامسه دانشآموزان آسيب ديده بينايي
لامسه يك جزء اصلي و مهم در شناخت محيط و بريلآموزي ميباشد. توجه داشته باشید برای روانخوانی، سرعت، دقت خواندن و نوشتن بریل استفاده از تمامی انگشتان هر دو دست ضروری و الزامیست. در این بخش روشهای تقویت لامسه به طور اجمال مورد اشاره قرار میگیرد:
- بازی با شن، ماسه، رس و ساختن اشكال مختلف به منظور بهبود يادگيري روابط فضايي و عملكرد حس لمسی با استفاده از تمام انگشتان دو دست
- تفكيك نخود و لوبيا و برنج از هم (حبوبات و غلات مختلف) به منظور تشخيص شكل و اندازهها و تفاوت آنها و جداسازي و قرار دادن هر يك در ظروف مختلف و در جهتهاي مختلف، برداشتن دانههاي حبوبات با استفاده از انگشت شست و به نوبت با تك تك انگشتان
- استفاده از خمير، رنگ انگشتي، برس نرم و زبر، توپهاي خاردار (تكه تكه كردن خمير با تك تك انگشتان، فرو كردن تك تك انگشتان در خمير به نوبت)
- بردن متوالي دستها به داخل آب سرد و گرم و ماساژ دستها
- ضربه زدن هر يك از انگشتان به انگشت شست به نوبت
- چيدن منظم مهرههاي سوزني با دو دست، از راست به چپ، از چپ به راست، از بالا به پايين، يكي در ميان و يا طبق الگو
- الگويابي اشكال و اجسام از طريق حس لامسه
- پاره كردن كاغذ و بريدن با قيچي (بريدن خطوط صاف و اشكال هندسي)
10-به نخ كشيدن مهرههاي ريز و مشابه يا متفاوت با ترتيب خاص
11- تشخيص انواع پارچه زبر، نرم، ليز، پشمي، نازك، پنبهاي، و كشيدن دست روي فلز و پلاستيك
12-باز و بسته كردن گيره لباس و برداشتن كاغذ و يا پنبه با گيره
13-نشان دادن زواياي اشكال هندسي برجسته با دو دست و بهرهگيري از تمام انگشتان دو دست
14-استفاده از كارتهاي دوخت با استفاده از دو دست و يا دوخت و دوز با استفاده از سوزنهاي درشت
15-چيدن قطعات پازلهاي مختلف از آسان به مشكل.
16- بستن بند كفش، دكمه و زيپهاي لباس و بستن كمربند.
17-شستن اسباببازيها و نشان دادن جزئيات آنها.
18-نشان دادن خطهاي برجسته موازي با استفاده از هر هشت انگشت دستان. (تمام انگشتان دو دست به جز شصت)
19-پيدا كردن شكل مورد نظر از بين اشكال مختلف با لمس کردن آنها با دو دست.
20-پيدا كردن موارد جزئي اختلاف در دو شيء مشابه با حس لامسه توسط دانشآموز.
21-استفاده از پازلهايي كه عمقهاي متفاوتي دارند، تا با دست چپ جاي شكل را پيدا كرده و با دست راست در جاي مناسب خود قرار دهد.
22- دانشآموز سعي كند در حالي كه دور دو انگشت سبابه و شست كشي انداخته شده انگشتانش را از هم دور كند.
23-تك تك انگشتان را بطور جداگانه باز و بسته كند.
24 _ تايپ كردن با ماشين پركينز با استفاده از تمام انگشتان دو دست
- جاسازي اشكال مختلف در جاي خود
- فشردن توپ اسكواش و يا توپ قابل انعطاف و توپهاي برجسته يا دندانهدار
- بستن پيچ و مهرههایي در اندازه های مختلف با استفاده ازسر انگشتان دو دست
- گره زدن طناب و باز كردن آن
- فشردن لباس هاي خيس، اسباببازيهاي نرم و فشردن اسفنج خيس شده.
- تشخيص سايز اشكال، ظروف و ميوهها با استفاده از حس لامسه
- استفاده از ميلههاي مونته سوري براي تشخيص اندازه استوانهها
- تشخيص انواع كاغذ از لحاظ ضخامت.
- تشخيص دماي اشياء. (سرد، گرم، خیلی سرد، خیلی گرم) با استفاده از حس لامسه
- پيدا كردن اشيا كشيدن كش با سر انگشتان
- ورق زدن كتاب
- فشردن كليد هاي ارگ يا پيانو با استفاده از تمام انگشتان دو
- تكه تكه كردن سبزي
- پيچاندن نخ به دور قرقره
- همزمان دو شكل برجسته را لمس كرده و نام آنها را به ترتيب از چپ به راست بيان كند.
- با استفاده از دو دست و قرار دادن 4 انگشت هر يك از دستان (به جز انگشت شست) روي خانههاي بريل بطور همزمان- جايگاه نقاط و جهت آنها را نام ببرد.
(لازم به ذکر است اين تمرين‌ها گامبهگام انجام شود. بعنوان مثال درگام اول انگشت اشاره دست چپ روي يك خانه (سلول) قرار گرفته جايگاه و جهت نقاط بيان شود، سپس در گام دوم انگشت اشاره و انگشت وسط بطور همزمان روي دو خانه بريل قرار گرفته و به ترتيب جايگاه و جهت نقاط بيان شود. سپس در گام سوم انگشتهاي اشاره، وسط و انگشتري دست چپ روي سه خانه (سلول) قرار گرفته و جايگاه و جهت نقاط بيان شود درگام چهارم (با استفاده از سه انگشت گام سوم و انگشت كوچك دست چپ) 4 انگشت دست چپ روي 4 خانه (سلول) قرار گرفته و به ترتيب هر يك انگشتان جايگاه نقاط و جهت آنها را شناسايي و نام ببرند.[1] هدف از این فعالیت آن است که تمام انگشتان دستها توانایی تشخیص نقاط بریل را کسب نمایند.)
گردآوری:
امینه نگهبان
کارشناس آموزش افراد با آسیب بینایی